Οι εξελίξεις στο ουκρανικό μετά τις χθεσινές κρίσιμες επαφές του Βολοντίμιρ Ζελένσκι και των Ευρωπαίων ηγετών με τον Ντόναλντ Τραμπ κινούνται προς την κατεύθυνση απευθείας συνομιλιών των προέδρων Ουκρανίας και Ρωσίας.
Οι Ευρωπαίοι ηγέτες είχαν φθάσει στην Ουάσιγκτον με τον φόβο ότι ο Τραμπ ευθυγραμμιζόταν και πάλι με τον Βλαντίμιρ Πούτιν και θα προσπαθούσε να εξωθήσει τον Ζελένσκι να αποδεχθεί μια άδικη, επικίνδυνη συμφωνία, αλλά η διατλαντική συμμαχία επέζησε της χθεσινής δοκιμασίας.
Στη σύνοδο κορυφής στον Λευκό Οίκο οι Ευρωπαίοι κατάφεραν να ανοίξουν κάπως το περιθώριο διπλωματικών ελιγμών της Ουκρανίας, με τον Γερμανό καγκελάριο Φρίντριχ Μερτς να δηλώνει στο τέλος των επαφών με τον Τραμπ ότι «οι προσδοκίες μου όχι μόνο ικανοποιήθηκαν, αλλά ξεπεράστηκαν. Θα μπορούσε να είχε εξελιχθεί διαφορετικά».
Ωστόσο, παρά τις επιτυχημένες προσπάθειες, από ευρωπαϊκή οπτική γωνία, να υποστηριχθεί ο Ουκρανός πρόεδρος με την παρουσία τόσων ηγετών στο πλευρό του, πολλά ερωτήματα αναφορικά με τα αποτελέσματα της συνόδου παραμένουν μετέωρα, αφ’ ης στιγμής δεν φαίνεται μια άμεση ειρηνευτική συμφωνία να βρίσκεται αυτή την ώρα πολύ κοντά, ενώ ο Τραμπ απέρριψε το ενδεχόμενο εκεχειρίας.
Θα συναντηθούν σύντομα Ζελένσκι και Πούτιν;
Οι συνομιλίες στον Λευκό Οίκο δεν είχαν καν προλάβει να ολοκληρωθεί όταν ο Τραμπ έσπευσε να ανακοινώσει με ανάρτησή του στην πλατφόρμα του, το Truth Social:
«Μετά την ολοκλήρωση των συναντήσεων, τηλεφώνησα στον Πρόεδρο Πούτιν και ξεκίνησα τις διευθετήσεις για μια συνάντηση μεταξύ του Προέδρου Πούτιν και του Προέδρου Ζελένσκι σε τοποθεσία που θα καθοριστεί. Μετά από αυτή τη συνάντηση, θα υπάρξει μια τριμερής συνάντηση στην οποία θα συμμετάσχουμε εγώ και οι δύο Πρόεδροι», έγραψε ο Τραμπ.
Αλλά μέχρι στιγμής δεν έχουν καθοριστεί ούτε ο τόπος της συνάντησης -αν και έχουν αναφερθεί από διπλωματικούς κύκλους η Γενεύη και η Βουδαπέστη- ούτε καν η ημερομηνία. «Δεν έχουμε ημερομηνία», δήλωσε ο Ζελένσκι σε συνέντευξη Τύπου μετά τη σύνοδο κορυφής.
Ο Μερτς είπε ότι η συνάντηση θα λάβει χώρα εντός των επόμενων δύο εβδομάδων, αλλά δεν υπήρξε άμεση επιβεβαίωση.
Αντίθετα, από το Κρεμλίνο διεμήνυσαν ότι Πούτιν και Τραμπ στην 40λεπτη τηλεφωνική επικοινωνία τους συζήτησαν την ιδέα να ανέβει το επίπεδο αντιπροσώπευσης στις συνομιλίες για την επίλυση της ένοπλης σύρραξης στην Ουκρανία. «Συζητήθηκε η ιδέα πως θα είχε αξία να εξερευνηθεί η πιθανότητα να ανέβει το επίπεδο αντιπροσώπευσης της ουκρανικής και της ρωσικής πλευράς», ή με άλλα λόγια το ποιοι συμμετέχουν στις «απευθείας διαπραγματεύσεις», ανέφερε το πρακτορείο RIA, επικαλούμενο τον σύμβουλο της ρωσικής προεδρίας Γιούρι Ουσακόφ. Αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι ένα υψηλότερο επίπεδο αντιπροσώπευσης είναι και το ύψιστο.
Είναι η κατάπαυση του πυρός προϋπόθεση για διαπραγματεύσεις;
Μέχρι τη σύνοδο κορυφής Τραμπ – Πούτιν στην Αλάσκα ήταν και για τον Αμερικανό πρόεδρο βασική απαίτηση να συναινέσει η Μόσχα σε μια κατάπαυση του πυρός για την εκκίνηση των διαπραγματεύσεων. «Δεν θα είμαι χαρούμενος αν δεν υπάρξει», είχε δηλώσει ο ένοικος του Λευκού Οίκου πριν το τετ-α-τετ στην αμερικανική στρατιωτική βάση στο Άνκορατζ.
Αλλά μετά τη συζήτηση που είχε με τον ισχυρό άνδρα του Κρεμλίνου, την απέσυρε αιφνιδιαστικά. Κι έτσι οι ειρηνευτικές διαπραγματεύσεις θα πρέπει τώρα να ξεκινήσουν αμέσως – χωρίς το προκαταρκτικό στάδιο της εκεχειρίας, μια εξέλιξη – σοκ για την Ουκρανία, όπου άμαχοι εξακολουθούν να σκοτώνονται από τις επιθέσεις των ρωσικών drones και πυραύλων.
Στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων στον Λευκό Οίκο ο Μερτς επέμεινε ότι πρέπει να συμφωνηθεί εκεχειρία πριν από την έναρξη περαιτέρω συνομιλιών, αλλά ο Τραμπ δεν ήθελε να ακούσει κουβέντα: «Έχω μεσολαβήσει σε έξι ειρηνευτικές διαπραγματεύσεις, καμία από αυτές δεν χρειάστηκε εκεχειρία. Αλλά αν το πετύχουμε, καλώς».
Θέλοντας να αποφύγει ένα πιθανό σημείο τριβής με τον Τραμπ ο Ζελένσκι δήλωσε ότι δεν θέλει να βάλει όρους όπως η κατάπαυση του πυρός πριν από πιθανές διαπραγματεύσεις με τον Πούτιν, γιατί και ο Ρώσος πρόεδρος θα έβαζε τους δικούς του θέτοντας έτσι σε κίνδυνο τις συνομιλίες. «Γι’ αυτό πιστεύω ότι πρέπει να συναντηθούμε χωρίς όρους».
Δεδομένων όμως των πολλών μαξιμαλιστικών αξιώσεων που συνεχίζει ατάραχος να εγείρει ο Πούτιν, δύσκολα μπορεί κανείς να φανταστεί ότι θα τις πάρει πίσω, ειδικά για το σκοπό μιας συνάντησης με τον Ζελένσκι.
Το αγκάθι του εδαφικού
Δεδομένης της ευαίσθητης φύσης των διαπραγματεύσεων το εδαφικό – ένα πολιτικά φορτισμένο θέμα – δεν μπήκε ποτέ στην ημερήσια διάταξη.
Μία από τις πολλές μαξιμαλιστικές απαιτήσεις του Πούτιν είναι να αποσύρει η Ουκρανία τις δυνάμεις της από τις περιοχές Ντόνετσκ, Λουχάνσκ, Χερσώνα και Ζαπορίζια – όρος απαράδεκτος για το Κίεβο για πολλούς λόγους. Οι Ουκρανοί έχουν σε μεγάλο βαθμό οχυρώσει στρατιωτικά το δυτικό τμήμα του Ντονμπάς, ενώ απελευθέρωσαν στα τέλη του 2022 μετά από αρκετούς μήνες κατοχής τη Χερσώνα με τους Ρώσους να βρίσκονται στην απέναντι όχθη του ποταμού Δνείπερου.
Ο Ζελένσκι επικαλείται διαρκώς το επιχείρημα ότι βάσει του ουκρανικού Συντάγματος δεν μπορεί να παραχωρήσει μη κατεχόμενα ουκρανικά εδάφη.
Και δεδομένου ότι το ζήτημα αυτό είναι τόσο ευαίσθητο, παραλείφθηκε σκόπιμα από τη συνάντηση του Τραμπ με τον Ουκρανό πρόεδρο και τους Ευρωπαίους ηγέτες στον Λευκό Οίκο.
«Δεν έγινε συζήτηση σήμερα για εδαφική παραχώρηση», επιβεβαίωσε ο Μερτς. «Η ρωσική απαίτηση να παραδώσει το Κίεβο τα ελεύθερα τμήματα του Ντονμπάς είναι παρόμοια σε εύρος με την υπόνοια ότι οι ΗΠΑ θα έπρεπε να παραδώσουν τη Φλόριντα. Ένα κυρίαρχο κράτος δεν μπορεί έτσι απλά να αποφασίσει κάτι τέτοιο. Είναι μια απόφαση που η Ουκρανία θα πρέπει να λάβει η ίδια κατά τη διάρκεια των διαπραγματεύσεων».
Εγγυήσεις ασφαλείας για την Ουκρανία
Σε αντίθεση με το εδαφικό και το θέμα της εκεχειρίας στην κορυφή της ατζέντας των συνομιλιών τέθηκε το ζήτημα των εγγυήσεων ασφαλείας για την Ουκρανία, που προωθήθηκε στα μάτια των Ευρωπαίων.
Τόσο ο Τζο Μπάιντεν όσο και ο Τραμπ υποβάθμιζαν πάντα την άμεση εμπλοκή των ΗΠΑ στις εγγυήσεις ασφαλείας. Αλλά μετά τη σύνοδο στην Αλάσκα οι στενότεροι σύμβουλοι του Τραμπ επιβεβαίωσαν ότι οι εγγυήσεις «τύπου Άρθρου 5» βρίσκονται υπό συζήτηση. Αυτό σημαίνει δεσμεύσεις ότι, μετά από μια ειρηνευτική συμφωνία, τα υπογράφοντα μέρη θα επέμβουν στρατιωτικά για να προστατεύσουν την Ουκρανία σε περίπτωση νέας ρωσικής επίθεσης.
Ο Τραμπ διεμήνυσε στον Ζελένσκι ότι οι ΗΠΑ θα βοηθήσουν στην κατεύθυνση των εγγυήσεων ασφαλείας για την Ουκρανία, χωρίς ωστόσο να έχει ξεκαθαριστεί ο τρόπος και το μέγεθος της βοήθειας αυτής.
Ο Ζελένσκι έκανε από την πλευρά του λόγο για «σημαντικό βήμα μπροστά» λέγοντας ότι πιθανώς το τοπίο θα γίνει πιο ξεκάθαρο μέσα στο επόμενο δεκαήμερο και προσθέτοντας ότι θα συμπεριλάμβαναν την αγορά για την Ουκρανία ενός πακέτου αμερικανικών όπλων. «Πράγματι, υπάρχει ένα πακέτο με τις προτάσεις μας αξίας 90 δισεκατομμυρίων δολαρίων», δήλωσε ο Ουκρανός πρόεδρος. «Και έχουμε συμφωνίες με τον πρόεδρο των ΗΠΑ ότι όταν ανοίξουν οι εξαγωγές μας, θα αγοράσουν ουκρανικά μη επανδρωμένα αεροσκάφη. Αυτό είναι σημαντικό για εμάς».
Ο Αμερικανός υπουργός Εξωτερικών, Μάρκο Ρούμπιιο, δήλωσε το βράδυ της Δευτέρας, ώρα Ουάσιγκτον, ότι θα ξεκινήσει αυτή την εβδομάδα η επεξεργασία των εγγυήσεων ασφαλείας. Ο επικεφαλής του Στέιτ Ντιπάρτμεντ θα συντονίσει την προσπάθεια με εκπροσώπους του «Συνασπισμού των Προθύμων» και το ΝΑΤΟ.
